HLA-genen (human leukocyte antigen) spelen een belangrijke rol in het immuunsysteem. Ze helpen het immuunsysteem om lichaamsvreemde componenten, zoals bacteriën en virussen, te herkennen en erop te reageren.
Mutaties in de zogeheten HLA-A*3101 en HLA-B*1502 genen kunnen leiden tot overgevoeligheidsreacties ten gevolge van een behandeling met carbamazepine.
Carbamazepine is een geneesmiddel dat overprikkelde zenuwen in de hersenen tot rust brengt. Het wordt onder meer ingezet bij epilepsie, manische depressiviteit, zenuwpijn, waterdiabetes en alcoholontwenning. Bij ongeveer 10% van de mensen leidt de behandeling met carbamazepine (en aanverwante middelen zoals fenytoïne) tot bijwerkingen in de vorm van huidproblemen. Deze kunnen variëren in ernst en soort.
In het geval van een milde bijwerking kunnen er rode bultjes en vlekken op de huid ontstaan, die spontaan verdwijnen nadat de medicatie gestopt is.
Genetische aanleg
De individuele kans op bijwerkingen bij een behandeling met carbamazepine kan deels worden verklaard door genetische verschillen. Zo is bekend dat mutaties in het HLA-gen mede verantwoordelijk zijn. Voor mensen met een Aziatische achtergrond is aangetoond dat dragers van het HLA-A*3101 en/of HLA-B*1502 gen erfelijk belast zijn met carbamazepine-overgevoeligheid. Voor mensen met een Europese achtergrond is alleen de relatie met HLA*3101 duidelijk bewezen, omdat HLA-B*1502 positiviteit daar niet vaak voorkomt.
HLA-A*3101-positiviteit komt bij ongeveer 4 tot 10% van de Europese bevolking en en bij 10 tot 20% van de Aziatische bevolking voor. Bij positiviteit is de kans op bijwerkingen van carbamazepine met ongeveer een factor 10 verhoogd. Het gaat daarbij met name om milde tot matige bijwerkingen, zoals rode bultjes en vlekken en het hypersensitiviteitssyndroom.
HLA-B*1502 positiviteit komt bij de Aziatische populatie voor in uiteenlopende percentages; cijfers voor verschillende Aziatische bevolkingsgroepen variëren van 1 tot meer dan 15%. Bij Europeanen komt HLA-B*1502 positiviteit minder voor (0-2%).
Bij HLA-B*1502 positiviteit is er een aanzienlijk verhoogde kans (meer dan 100 keer zo hoog) op ernstige bijwerkingen zoals het Steve-Johnson syndroom (SJS) en toxische epidermale necrolyse (TEN) als gevolg van een behandeling met carbamazepine en aanverwante middelen zoals fenytoïne. Niet iedereen die HLA-B*1502 positief is krijgt deze ernstige bijwerkingen; dit treedt bij ongeveer 1 op 20 positieven op.
De kans op milde bijwerkingen is niet verhoogd.
Het beleid van de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) is om iedereen met een Aziatische achtergrond te screenen op HLA-B*1502 positiviteit alvorens te starten met een carbamazepine-behandeling.
Bij iGene definiëren we de volgende genotypes:
- HLA-A*3101 positief
- HLA-A*3101 negatief
- HLA-B*1502 positief
- HLA-B*1502 negatief
Hiervoor gebruiken we de markers rs144012689 (HLA-B*1502), rs1061235 (HLA-A*3101 bij Europeanen) en rs1633021 (HLA-A*3101 bij Aziaten).